Antykoncepcja awaryjna – co warto wiedzieć i jakie tabletki stosować

Antykoncepcja awaryjna, znana również jako „tabletka po”, „Dzień-Po”, to rozwiązanie przeznaczone dla kobiet, które chcą zapobiec nieplanowanej ciąży po odbyciu stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w sytuacji, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła (np. pęknięcie prezerwatywy, pominięcie tabletki hormonalnej). W Polsce dostępne są dwa główne preparaty: Escapelle oraz EllaOne – oba wydawane są wyłącznie na receptę. Wbrew obiegowym opiniom, tabletka „po” nie jest środkiem wczesnoporonnym. Jej działanie polega na opóźnieniu owulacji, czyli momentu uwolnienia komórki jajowej. Dzięki temu plemniki nie mają możliwości zapłodnienia komórki, a ciąża nie dochodzi do skutku. Im szybciej po stosunku zostanie przyjęta tabletka, tym większa jest jej skuteczność.

Escapelle czy EllaOne – co wybrać?

Choć obie tabletki działają w podobny sposób – poprzez hamowanie lub opóźnianie owulacji – różnią się substancją czynną i długością działania. Escapelle zawiera **lewonorgestrel (1,5 mg)** i powinna zostać przyjęta w ciągu 72 godzin od stosunku. Natomiast EllaOne zawiera **uliprystal (30 mg)**, który może być skuteczny nawet do **120 godzin (5 dni)** po współżyciu. Badania kliniczne wykazują, że EllaOne może być nieco skuteczniejsza, zwłaszcza w sytuacjach, gdy do stosunku doszło bliżej momentu owulacji. Działa ona również na późniejszym etapie cyklu, co czyni ją bardziej uniwersalnym wyborem. Z kolei Escapelle jest dobrym rozwiązaniem dla kobiet, które chcą zadziałać natychmiast i przyjmą tabletkę w ciągu kilku godzin od współżycia. Tabletki zawierające lewonorgestrel i uliprystal działają poprzez zahamowanie wyrzutu hormonu luteinizującego (LH), który jest odpowiedzialny za owulację. U niektórych kobiet może również dojść do niewielkiej zmiany błony śluzowej macicy, co dodatkowo utrudnia zagnieżdżenie zapłodnionej komórki. Nie zaleca się łączenia antykoncepcji awaryjnej z lekami indukującymi enzymy wątrobowe (np. niektóre leki przeciwpadaczkowe, zioła z dziurawcem), ponieważ mogą one obniżać skuteczność tabletki.

Mechanizm działania

Escapelle działa przede wszystkim poprzez opóźnienie lub zahamowanie owulacji. W okresie przedowulacyjnym tabletka jest najbardziej skuteczna. Po owulacji jej działanie na zapobieganie ciąży jest bardzo ograniczone, gdyż główny mechanizm działania (hamowanie LH) jest już nieaktywny. Niektóre źródła sugerują niewielki wpływ na gęstość śluzu szyjkowego, co może utrudnić migrację plemników, ale efektywność po owulacji jest niska i nie należy na tym polegać. EllaOne zawiera uliprystal, który jest modulatorem receptora progesteronowego. Działa skutecznie także w późniejszej fazie cyklu, hamując owulację nawet wtedy, gdy poziom LH jest już wysoki, dlatego może być skuteczny do 120 godzin po stosunku. Preparaty nie powodują przerwania istniejącej ciąży.

Skuteczność i bezpieczeństwo

Skuteczność antykoncepcji awaryjnej zależy przede wszystkim od czasu jej przyjęcia. Szacuje się, że tabletki przyjęte w ciągu pierwszych 12 godzin są skuteczne w ponad 95%. Z każdą kolejną godziną skuteczność stopniowo maleje, dlatego nie należy odkładać ich zażycia. Zarówno Escapelle, jak i EllaOne mają dobry profil bezpieczeństwa. Substancje czynne są dobrze przebadane i uznawane za bezpieczne dla kobiet w wieku rozrodczym. Nie wpływają negatywnie na płodność w przyszłości – po przyjęciu tabletki i wystąpieniu kolejnego cyklu miesiączkowego, kobieta może ponownie starać się o dziecko. Najczęstsze działania niepożądane to krótkotrwałe nudności, ból głowy, tkliwość piersi lub zmiana terminu miesiączki. Objawy te zazwyczaj ustępują samoistnie.

🚫 Przeciwwskazania i interakcje lekowe

Escapelle (lewonorgestrel 1,5 mg) i ellaOne (uliprystal 30 mg) są generalnie dobrze tolerowane, ale istnieją pewne przeciwwskazania i sytuacje, w których należy zachować ostrożność: Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancję czynną lub którykolwiek ze składników preparatu. Ciężkie choroby wątroby (w przypadku Escapelle lub ellaOne). Nie należy stosować leku u kobiet z ciężką niewydolnością nadnerczy. Leki, które mogą zmniejszać skuteczność: Escapelle i ellaOne mogą wchodzić w interakcje z lekami indukującymi enzymy wątrobowe (CYP3A4), co może obniżać ich skuteczność antykoncepcyjną: Leki przeciwpadaczkowe: karbamazepina, fenobarbital, fenytoina, topiramat. Leki przeciwgruźlicze: ryfampicyna, ryfabutyna. Niektóre leki przeciwgrzybicze: ketokonazol, itrakonazol. Zioła: dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum). Dodatkowe uwagi: Nie należy stosować dwóch tabletek awaryjnych jednocześnie bez konsultacji z lekarzem. Po przyjęciu tabletki mogą wystąpić nudności, wymioty, bóle głowy, zmiana terminu miesiączki lub tkliwość piersi — objawy zazwyczaj ustępują samoistnie. Skuteczność według dnia cyklu i czasu po stosunku Badania wskazują, że Escapelle jest wysoce skuteczna przed owulacją, ale jej skuteczność po owulacji jest niska (Novikova et al., 2007; Endler et al., 2022). EllaOne natomiast zachowuje umiarkowaną skuteczność nawet po owulacji (Li et al., 2016; Mozzanega et al., 2022).

Escapelle (lewornogestrol) – skuteczność

Czas po stosunku	Faza przedowulacyjna	Faza owulacyjna / po owulacji
0-24 h	95%	<20%*
24-48 h	85-90%	<15%*
48-72 h	55-60%	<10%*
72-96 h	25-35%*	<5%*
96-120 h	15-20%*	<5%*
>5 dni	10-15%*	<5%*
6-7 dni	<10%*	<5%*

 

ellaOne (uliprystal) – skuteczność

Czas po stosunku	Faza przedowulacyjna	Faza owulacyjna / po owulacji
0-24 h	98-99%	50-70%
24-48 h	95%	50-65%
48-72 h	85-90%	45-60%
72-96 h	50-60%	45-55%
96-120 h	45-55%	45-55%
>5 dni	80%*	<45%*
6-7 dni	70%*	<30%*

 

 * Lek nie wskazany